حساب هاي ملي ايران بر اساس نظام [SNA1993]
گوناگوني ساختارها و سطح توسعه اقتصادي كشورها، توسعه کمي و تنوع فعاليتهاي اقتصادي، تغيير نقش اقتصادي دولت در بسياري از كشورها، وجود تورم و بيكاري به عنوان مشكلات حاد اقتصادي ـ اجتماعي، اهميت روز افزون برخي از بخش‌ها نظير ارتباطات و خدمات رايانه‌‌اي، ايجاد ابزارها و نهادهاي مالي جديد در عرصه اقتصاد جهاني به منظور رفع معضلات بازارهاي مالي و نيز توجه روزافزون به مسائل محيط زيست، موجب پيچيدگي‌هاي فراوان مسائل اقتصادي گرديده است. به منظور آگاهي از اين مسائل و ايجاد شفافيت در شناخت وضعيت اقتصادي كشورها و متغيرهاي كلان اقتصادي از يك طرف و امكان مقايسه تحولات اقتصادي كشورهاي مختلف از طرف ديگر، لزوم تجديد نظر در سيستم حساب هاي ملي، كه حدود 25 سال يعني از سـال 1968 بــدون تغيير مــانده بــود، را ضــروري مي‌ســاخت. سيستم حساب هاي مـلي 1993 (به اختصار SNA1993) اساساً به منظور پاسخگويي به نيازهاي مورد اشاره تهيه و تدوين گرديده است.
بطور كلي مي‌توان گفت كه SNA1993 واجد چهار خصيصه مهم يعني انعطاف‌پذيري، شفافيت، هماهنگي و جامعيت بوده و به همين سبب توانسته است پيشرفتي اساسي در نظام محاسبات ملي ايجاد نمايد. تاكيد بر تهيه حساب هاي بخش‌هاي نهادي اقتصاد علاوه بر اقتصاد ملي، ارتباط زنجيره‌اي حساب هاي مختلف در يك سلسله طولي كه از آن به توالي كامل حساب ها ياد مي‌شود، و نيز نقش محوري و هماهنـگ كننده اين سيستـم در ميان ساير سيسـتم‌هاي آماري اقتـصاد كلان، نظير آمار تراز پرداختها، آمار مالي دولت، آمار پولي و مالي و حساب جريان وجوه، از ويژگي‌هاي بارز سيستم 1993 محسوب مي‌شوند.
اداره حساب هاي اقتصادي بر اساس وظايفي که از بدو تاسيس بانک مرکزي بر عهده گرفته است، در صدد برآمد تا علي‌رغم محدوديت‌هايي كه در توليد آمارهاي پايه در كشور به چشم مي‌خورد، بر اساس اطلاعات موجود و در دسترس، چارچوب عملياتي سيستم جديد را تهيه نموده و تصويري چند بعدي و در نتيجه كامل‌تر از اقتصاد ايران ارائه نمايد. مجموعه حاضر را بايد در امتداد تلاش‌هايي كه تاكنون در اين زمينه صورت تحقق يافته است، ارزيابي نمود.
همانگونه که اشاره شد، سيستم حساب هاي ملي، مجموعه‌اي بسيار متنوع از حساب هاي کلان را شامل مي‌شود، از اينرو بسياري از کشورها تنها موفق به اجراي بخش کوچکي از آن مي‌گردند. دفتر آمار سازمان ملل متحد، اجراي کامل سيستم حساب هاي ملي را به شش مرحله ذيل تقسيم کرده است:
محاسبه توليد ناخالص داخلي بر اساس دو روش توليد و هزينه به قيمت‌هاي جاري و ثابت به تفكيك اجزاء
مرحله 1 بعلاوه اطلاعات مورد نياز براي محاسبه درآمد ناخالص ملي و نيز ساير مبادلات با دنياي خارج
مرحله 2 بعلاوه تهيه حساب توليد براي بخش‌هاي نهادي و نيز تهيه حساب توليد تا حساب مالي براي بخش نهادي دولت عمومي
مرحله 3 بعلاوه تهيه حساب هاي توزيع اوليه و ثانويه درآمد و نيز تهيه حساب مصرف درآمد براي اقتصاد ملي و بخش‌هاي نهادي
مرحله 4 بعلاوه تهيه حساب سرمايه و حساب مالي براي اقتصاد ملي و بخش‌هاي نهادي
مرحله 5 بعلاوه تهيه ساير حساب ها و حساب ترازنامه براي اقتصاد ملي و بخش‌هاي نهادي
هم اكنون كشورهايي مانند كانادا، ايالات متحده و استراليا مراحل شش‌گانه را بطور كامل اجراء كرده‌اند و كشورهاي درحال توسعه نيز به فراخور نظام آماري خود در يكي از مراحل زيرين اجراء قرار مي‌گيرند. مثلاً كلمبيا در مرحله اول و كره‌جنوبي و هند در آستانه مرحله پنجم قرار دارند. حساب هاي ملي ايران نيز تاكنون در مرحله دوم رده‌بندي مي‌شده كه با توجه به آنچه کتاب حاضر ارائه مي‌كند، به مرحله پنجم ارتقاء يافته است. مرحله ششم که شامل تهيه ترازنامه اقتصاد ملي و بخش‌هاي نهادي است، نيز در دستور کار اداره حساب هاي اقتصادي قرار دارد که اميد است با همکاري همه واحدهاي ذيربط بتدريج تهيه و منتشر گردد.
با ارائه چارچوب‌هاي عملياتي و آماري SNA93 ، اميد مي‌رود که افق تازه‌اي در پيش‌روي تحليل‌گران و محققان اقتصادي کشور گشوده شده و ابزار لازم به منظور بررسي همه جانبه آثار سياستهاي اقتصادي متخذه نيز در اختيار سياستگذاران اقتصادي قرار گيرد. سخن درباره قابليت‌ها و مزاياي سيستم جديد حساب هاي ملي بسيار است، اما همانگونه که بسياري خاطرنشان کرده‌اند، حداقل سودمندي آشنايي با سيستم حساب هاي ملي، بويژه سيستم 1993، آن است که به دانش اقتصاددانان نظم بخشيده و درك آنها از مقولات اقتصادي را متحول مي‌سازد.
[1] http://www.cbi.ir/simplelist
