حساب هايملي در ايران ( ١٣٧٩ – ١٣٣٨)[1]
اين نشريه كه بصورت فايل پي دي اف در سايت بانك مركزي قابل مشاهده مي باشد در خصوص سيستم ها و روشهاي تهيه حساب هاي ملي و آخرين تغييرات داده شده در مورد نحوه انجام محاسبات و همچنين به تعريف مفاهيم و اصطلاحات بكار رفته و توضيح فرمول هاي بكار گرفته شده پرداخته است. مقدمه نشريه توضيحات لازم را در اين زمينه ارائه داده است كه به شرح زير است.
سيستم حساب هاي ملي SNA[2] شامل مجموعه اي منسجم و سازگار از حساب هاي كلان اقتصاد است كه بر أساس مفاهيم، تعاريف، طبقه بندي ها و قواعد پذيرفته شده بين المللي تهيه مي گردد . اين سيستم چارچو ب هاي جامعي را فراهم مي آورد كه درآن، داده ها و اطلاعات اقتصادي بنحوي فرآوري مي گردند كه بتوان از آنها براي حصول به اهدافي نظير تجزيه و تحليل، تصميم گيري و سياستگذاري اقتصادي بهره گرفت . سياستگذاران اقتصادي علاقمندند كه روند و تحولات متغيرهاي كلان اقتصاد نظيرتوليد، تشكيل سرمايه، مصرف خانوار، مصرف دولت، صادرات و واردات را پي گيري كرده و اثر سياستهاي اتخاذ شده را مورد ارزيابي قرار دهند . اهميت حساب هاي ملي در اين است كه مهمترين مبنا و مرجع داوري درباره كارايي سياستهاي اقتصادي است . علاوه بر آن، سري هاي زماني حساب هاي ملي، بهترين ابزار بررسي سير اقتصادي جوامع در دوران هاي مختلف تلقي مي گردد و از اينرو هيچ مورخ اقتصادي از آنها بي نياز نخواهد بود . به عبارت ديگر، حساب هاي ملي مبنايي را بدست مي دهد كه مقايسه تاريخي عملكردهاي اقتصادي دوره هاي مختلف سياستگذاري را براي يك جامعه خاص امكان پذير مي سازد . علاوه بر آن، حساب هاي ملي امكان مقايسه هاي بين المللي را نيز ممكن مي سازد بنحوي كه با اين ابزار مي توان اقتصادهاي متفاوت و از نظر جغرافيايي بسيار دور را با يكديگر مقايسه نموده و آنها را رتبه بندي كرد. تاريخ حساب هاي ملي ايران به سالهاي مياني و آخر دهه ١٣٣٠ باز مي گردد . پس از كوششهاي پراكنده اي كه غالبا توسط كارشناسان خارجي براي بدست دادن برآوردي از توليد ناخالص داخلي و توليد ملي ايران، براي سالهاي ١٣٣٤ و ١٣٣٦ ، انجام شد، سازمان برنامه، بنا به احساس نياز براي انجام مطالعات و برآوردهاي دقيق تر، درآمد ملي كشور را براي سالهاي ١٣٤٠ - ١٣٣٧ به تفصيل و به تفكيك فعاليتهاي مختلف اقتصادي برآورد و منتشر نمود . قبل از تاسيس بانك مركزي نيز برآورد مقدماتي ديگري توسط بانك ملي ايران براي سال ١٣٣٨ انجام شد. با تاسيس بانك مركزي در سال ١٣٣٩ ، كار محاسبات ملي به اين بانك محول گرديد كه از آن تاريخ تاكنون حساب هاي ملي ايران بطور منظم تهيه و منتشر شده است.
يكي از رويه هاي متداول در زمينه حساب هاي ملي، تجديد نظر در روش ها، قواعد و دستورالعمل هايي است كه كار محاسبات بر مبناي آن انجام مي پذيرد. در واقع نظام حساب هاي ملي، از زماني كه به شكل يك نظام استاندارد بين المللي مورد توصيه و عمل قرار گرفت ، يعني از سال ١٩٥٣ تاكنون، در فواصل ١٥ و ٢٥ ساله مورد تجديد نظر قرار گرفت كه آخرين نگارش آن در سال ١٩٩٣ به جامعه جهاني ارائه گرديد. علاوه بر دستورالعمل ها و قواعد جديد، بروز برخي ضرورتها در اقتصادهاي خاص نيز مي تواند منجر به تجديد نظر در ارقام منتشره قبلي گردد دسترسي به آمارهاي جديدتر و تجديد نظر شده خام، اصلاح روش هاي محاسباتي و بهبود آنها، جايگزيني روش هاي مستقيم بجاي روش هاي غيرمستقيم پيشين و نظاير آن مي تواند دلايلي براي ضرورت تجديد نظر در آمارهاي تاريخي حساب هاي ملي تلقي گردد .
حساب هاي ملي ايران نيز از اين امر بركنار و مستثني نيست سري هاي زماني اصلاح شده را مي توان به دو دوره ١٣٦٦ - ١٣٣٨ و ١٣٧٩ - ١٣٦٧ تفكيك كرد. روش اصلاح سري هاي زماني دوره اخير، روش مستقيم بوده است، به اين معني كه با استفاده از آخرين داده هاي موجود و تغييرات
مقتضي در روش هاي محاسبه و برآورد، ارقام مجددا محاسبه گرديده است . حساب هاي ملي دوره ١٣٦٦ - ١٣٣٨ با استناد به آمارموجود حتي المقدور محاسبه و در مواردي كه آمار خام بصورت سري زماني موجود نبود با استناد به ارقام منتشره قبلي و استفاده از روش هاي آماري و رياضي معمول و پذيرفته شده، مانند استفاده از اعمال نرخهاي رشد و سهم گروه ها وبخشهاي اقتصادي در سري هاي زماني پيشين، بازسازي شده است تا ازگاري آنها با ارقام سالهاي ١٣٧٧ - ١٣٦٧ حفظ گردد .
بنا براين تفاوتهاي اصلي موجود در ارقام حاضر و ارقام منتشره پيشين به عوامل زير بستگي پيدا مي كند :
1- تجديد نظر و اصلاح در ارقام و داده هاي خام بر أساس آخرين اطلاعات دريافتي از منابع آماري،
2- تغيير و تعديل در برخي روش هاي محاسبه،
3- تغيير مبناي تقويم ارزش توليدات از قيمت عوامل به قيمت پايه،
4- تغيير برخي از شاخص هاي مورد استفاده براي تبديل ارقام جاري به ثابت ) فقط براي ارقام ثابت(
5- تغيير سال پايه از ١٣٦١ به ١٣٦٩ و ١٣٧٦) فقط براي ارقام ثابت (
6- جابجايي نتيجه رابطه مبادله بازرگاني از قسمت توليد ناخالص داخلي به قسمت درآمد ملي ) فقط براي ارقام ثابت (
[1] http://www.cbi.ir/simplelist/4454.aspx
[2] System of National Accounts
