بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران

از آنجا كه بانك مركزي يكي از مهم ترين نهاد هاي اقتصادي تعيين كننده در كشور مي باشد بهتر است يك پژوهشگر اقتصادي آشنايي كافي از اين نهاد مثل، تاريخچه شكل گيري ، اهداف و وظايف ، نحوه مديريت و انتشارات و غيره ... داشته باشد تا بتواند موقع نياز اطلاعاتي ، آن را به عنوان يك مرجع مستند كسب اطلاعات بكار ببرد.

تاريخچه مختصر بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران[1]

با تصويب قانون پولي و بانکي کشور در تاريخ هفتم خردادماه 1339، بانک مرکزي ايران تشکيل شد. طبق فصل دوم قانون مذکور کليه امور مربوط به چاپ اسکناس و ضرب سکه و پشتوانه آن به بانک مرکزي محول و همچنين طبق مواد 14 و 18 فصل مزبور انتشار اسکناس که قبلاً به موجب قانون مصوب 30 تيرماه 1333 با هيأت مشترکي بود، منحصراً به بانک مرکزي ايران واگذار گرديد. اصولاً به دنبال تفکيک عمليات تجاري از چاپ اسکناس و سياست‌هاي پولي و اعتباري ، لزوم ايجاد بانک مرکزي ايران با هدف نظارت و هدايت فعاليت‌هاي بانک‌هاي کشور، تنظيم اعتبارات حفظ ثبات قيمت‌ها، حفظ ارزش پول، کنترل دقيق امور ارزي و هدايت پس‌اندازهاي کشور به سوي سرمايه‌گذاري‌هاي مولد مطرح شد . بدين ترتيب بانک مرکزي ايران در تاريخ 18 مرداد ماه 1339 با سرمايه 3/6 ميليارد ريال و 388 نفر پرسنل تأسيس گرديد.

در حال حاضر برخي از وظايف بانک مرکزي عبارتند از حفظ ارزش داخلي و خارجي پول ملي کشور، انتشار اسکناس و ضرب سکه‌هاي فلزي رايج کشور، تنظيم مقررات مربوط به معاملات ارزي و ريالي، نظارت بر صدور و ورود ارز و پول رايج کشور، تنظيم کننده نظام پولي و اعتباري کشور، نظارت بر بانک‌ها و مؤسسات اعتباري و...

رسالت اصلي بانک مرکزي جمهوري اسلامي ايران بر آن است که با اجراي سياستهاي پولي و اعتباري شرايط مساعد براي پيشرفت اقتصادي کشور را فراهم سازد و در اجراي برنامه‌هاي مختلف اعم از برنامه‌هاي تثبيت و توسعه اقتصادي پشتيبان دولت باشد.

وظايف و اختيارات

براساس قانون پولي و بانکي کشور مصوب تير ماه 1351 بانک مرکزي جمهوري اسلامي ايران، بـه عنـوان تنظيم کننده نظام پولي و اعتباري کشور، موظف به انجام وظايف زير مي‌باشد:

• حفظ ارزش داخلي و خارجي پول ملي کشور

• انتشار اسکناس و ضرب سکه‌هاي فلزي رايج کشور

• تنظيم مقررات مربوط به معاملات ارزي و ريالي

• نظارت بر معاملات طلا و وضع مقررات مربوط به آن

• نظارت بر صدور و ورود ارز و پول رايج کشور

• تنظيم کننده نظام پولي و اعتباري کشور

• نظارت بر بانک‌ها و مؤسسات اعتباري

• تنظيم حجم اعتبارات بانکي و ايجاد هماهنگي، متناسب با نيازهاي پولي کشور

• نگهداري از حساب هاي کليه وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتي و وابسته به دولت

• نگهداري کليه ذخاير ارزي و طلاي کشور

• نمايندگي دولت در سازمان‌هاي مالي و بين‌المللي

• در اختيار داشتن تصدي تمام عمليات انتشار اوراق بهادار دولتي

• انعقاد موافقت نامه پرداخت و اجراي قراردادهاي پولي، مالي، بازرگاني و ترانزيتي دولت و ساير کشورها

بدين ترتيب رسالت اصلي بانک مرکزي جمهوري اسلامي ايران بر آن است که با اجراي سياستهاي پولي و اعتباري شرايط مساعد براي پيشرفت اقتصادي کشور را فراهم سازد و در اجراي برنامه‌هاي مختلف اعم از برنامه‌هاي تثبيت و توسعه اقتصادي پشتيبان دولت باشد.

در اين راه حفظ ثبات ارزش پول و تعادل موازنه پرداخت‌ها به همراه رشد مدوام اقتصادي از طريق اجراي سياست‌هاي پولي از اهداف مهم آن به شمار مي‌رود.

اركان بانك

اركان بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران عبارت است از مجمع عمومي ، شوراي پول و اعتبار ، هيات عامل ، هيات نظارت اندوخته اسكناس ، هيات نظار

مجمع عمومي بانک مرکزي جمهوري اسلامي ايران

اعضاي اين مجمع متشكل است از رئيس جمهور (رياست مجمع) ، وزير امور اقتصادي و دارايي ، رئيس سازمان مديريت و برنامه‌ريزي کشور ، وزير بازرگاني و يک نفر از وزرا به انتخاب هيأت وزيران

وظايف مجمع عمومي:

رسيدگي و تصويب ترازنامه بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران ، رسيدگي و اتخاد تصميم نهايي نسبت به گزارشهاي هيات نظارت، رسيدگي و اتخاذ تصميم درباره پيشنهاد تقسيم سود ويژه بانك ، انتخاب اعضاي هيات نظار به پيشنهاد وزير امور اقتصادي و دارايي ، ساير وظايفي كه طبق مقررات اين قانون به عهده مجمع عمومي گذارده شده است.

شوراي پول و اعتبار

اعضاي اين شورا عبارتند از وزير امور اقتصادي و دارائي يا معاون وي ، رئيس كل بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران ، رئيس سازمان مديريت و برنامه‌ريزي کشور يا معاون وي ، دو تن از وزرا به انتخاب هيأت وزيران ، وزير بازرگاني ، دو نفر کارشناس و متخصص پولي و بانکي به پيشنهاد رئيس کل بانک مرکزي جمهوري اسلامي ايران و تائيد رياست جمهوري ، دادستان کل کشور يا معاون وي ، رئيس اتاق بازرگاني و صنايع و معادن ، رئيس اتاق تعاون ، نمايندگان کميسيونهاي "امور اقتصادي" و " برنامه و بودجه و محاسبات" مجلس شوراي اسلامي (هر کدام يک نفر) به عنوان ناظر با انتخاب مجلس ، رياست شورا بر عهده رئيس کل بانک مرکزي جمهوري اسلامي ايران خواهد بود.

وظايف و اختيارات شوراي پول واعتبار

شوراي پول و اعتبار به منظور مطالعه و اتخاذ تصميم درباره سياست كلي بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران و نظارت بر امور پولي و بانكي كشور عهده دار وظايف زير است:

• رسيدگي و تصويب سازمان و بودجه و مقررات استخدامي و آيين نامه هاي داخلي بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران

• رسيدگي و اظهار نظر نسبت به ترازنامه بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران جهت طرح در مجمع عمومي

• رسيدگي و تصويب آيين نامه هاي مذكور در قانون پولي و بانكي

• اظهارنظر در مسايل بانكي، پولي و اعتباري كشور و همچنين اظهار نظر نسبت به لوايح مربـوط به وام يا تضمين اعتبار و هر موضوع ديگري كه از طرف دولت به شورا ارجاع مي شود.

• ارائه نظر مشورتي و توصيه به دولت در مسائل بانكي، پولي و اعتباري كشور كه به نظر شورا در وضعيت اقتصادي وبويژه در سياست اعتباري كشور موثر خواهد بود.

• اظهار نظر درباره هر موضوعي كه از طرف رئيس كل بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران در حدود قانون به شوراي مذكور عرضه مي گردد.

هيات عامل

هيات عامل بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران مركب است از رئيس كل ، قائم مقام ، دبيركل بانك ، سه نفر معاون

وظايف و اختيارات هيات عامل

الف- رئيس كل بانك مركزي جمهوري ايران بعنوان بالاترين مقام اجرايي و اداري عهده دار كليه امور بانك به استثناء وظايفي است كه به موجب قانون پولي و بانكي و اصلاحيه هاي بعدي به عهده اركان بانك گذارده شده است. همچنين وي مسؤول حسن اداره امور بانك و موظف به اجراي قوانين و آيين نامه هاي مربوط به آن مي باشد. رئيس كل بانك نماينده بانك در كليه مراجع رسمي داخلي و خارجي با حق توكيل مي باشد.رئيس کل بانک مرکزي جمهوري اسلامي ايران به پيشنهاد رئيس جمهور و بعد از تائيد مجمع عمومي بانک مرکزي جمهوري اسلامي ايران با حکم رئيس جمهور منصوب مي‌گردد

ب‌- قائم مقام رئيس كل بانك به پيشنهاد وزير امور اقتصادي و دارايي، تائيد مجمع عمومي بانكها و تصويب هيات دولت تعيين مي شود. اختيارات قائم مقام از طرف رئيس كل بانك تعيين مي شود و در صورت غيبت يا استعفا يا معذوريت يا فوت وي، قائم مقام داراي كليه اختيارات رئيس كل مي باشد.

ج- دبيركل بانك به پيشنهاد رئيس كل بانك مركزي و تصـويب مجـمع عمومي منصوب مي گردد و سرپرستي دبيرخانه شوراي پول و اعتبار را نيز به عهده دارد و همچنين دادستان هيأت انتظامي بانک‌ها مي‌باشد.

د- معاونان بانك از طرف رئيس كل بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران منصوب و وظايف آنان بوسيله نامبرده تعيين مي‌شود.

هيات نظارت اندوخته اسكناس

هيات نظارت اندوخته اسكناس از اين افراد تشكيل مي شود: رئيس كل بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران يا معاون او ، دو نماينده مجلس شوراي اسلامي به انتخاب مجلس ، دادستان كل كشور يا معاون او ، خزانه دار كل كشور

رئيس كل ديوان محاسبات ، رئيس هيات نظار

وظايف هيات نظارت اندوخته اسكناس

هيات نظارت اندوخته اسكناس عهده دار نظارت بر حسن اجراي مفاد ماده پنج قانون پولي و بانكي كشور از طريق تحويل و نگهداري اسكناسهاي چاپ شده و همچنين نگاهداري حساب دارايي هاي موضوع ماده 5 قانون فوق الذكر و صورت جواهرات ملي و تنظيم مقررات مربوط به نمايش و نظارت بر ورود و خروج آنها از خزانه بانك و به علاوه نظارت بر معدوم كردن اسكناس هايي كه بايد از جريان خارج شود، مي باشد.

هيات نظار

هيات نظار مركب از يك نفر رئيس و چهار نفر عضو از ميان حسابرسان خبره يا افراد مطلع در امور حسابداري و يا بانكي با داشتن حداقل ده سال سابقه كار است كه به پيشنهاد وزير امور اقتصادي و دارايي و تصويب مجمع عمومي براي مدت 2 سال انتخاب مي شوند و انتخاب مجدد آنان بلامانع است.

وظايف هيات نظار

• هيات نظار مسئول رسيدگي به حساب ها و تعهدات بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران است كه نسبت به صحـت اين حساب ها و تعهدات اظهار نظر مي كند.

• رسيدگي به ترازنامه پايان سال بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران و تهيه گزارش براي مجمع عمومي سالانه

• رسيدگي به صورت ريز دارايي ها و بدهي ها و خلاصه حساب هاي بانك و گواهي آنها براي انتشار

• رسيدگي به عمليات بانك از لحاظ انطباق آنها با موازين قانوني

عمده منابع اطلاعاتي كه توسط بانك مركزي منتشر مي شود شامل انواع نشريات ادواري و موردي، پژوهش‌ها،... است. برخي از نشريات بانک عبارتند از نماگرهاي اقتصادي، مجله بانک مرکزي، خلاصه تحولات اقتصادي کشور، گزارش اقتصادي و ترازنامه، مجله روند، گزيده آمارهاي اقتصاد و پيام بانک.

بيشتر مطالب اين بانك از طريق سايت اينتر نتي (http://www.cbi.ir ) به صورت فايل PDF يا Excel قابل مشاهده و دريافت است.

تهيه و انتشار آمار و داده‌ها

بانک مرکزي جمهوري اسلامي ايران جهت نيل به اهداف خود که همانا كاهش تورم و افزايش رشد اقتصادي است، اقدام به گردآوري و تهيه طيف وسيعي از آمارهاي اقتصادي مي‌کند که اين آمارها بطور عمده شامل انواع شاخص‌هاي قيمت، گزارش بررسي بودجه خانوار، آمارهاي صنعتي، آمار فعاليت‌هاي ساختماني و آمار فعاليت‌هاي خدماتي است.
همچنين حساب هاي ملي ايران شامل حساب هاي ملي فصلي و حساب هاي ملي سالانه از سال 1338 تا کنون ارائه شده است.

در ادامه به معرفي نمونه هايي از منابع مهم اطلاعاتي كه به عنوان منابع اصلي دسترسي پژوهشگران به اطلاعات اقتصادي بشمار مي روند و توسط بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران منتشر مي گردند، پرداخته مي شود..

مجموعه هاي زير از جمله انتشارات قابل دانلود مهم بانك مركزي مي باشند:

خلاصه تحولات اقتصادی کشور

نماگرهای اقتصادی

گزارش بخش واقعی

گزارش اقتصادی و ترازنامه

گزيده آمارهای اقتصادی

اخبار اقتصادی روز

نمونه اي ازنشريات ادواری بانك مركزي

شما در اينجا می‌توانيد مهمترين نشريات ادواری بانک مرکزی شامل نماگرهای اقتصادی، مجله بانک مرکزی، خلاصه تحولات اقتصادی کشور، گزارش اقتصادی و ترازنامه و مجله روند را مشاهده يا دريافت نمائيد.

خلاصه تحولات اقتصادی کشور	گزيده آمارهای اقتصادی	گزارش اقتصادی و ترازنامه	نماگرهای اقتصادی
مجله روند	فصلنامه آمارهای اقتصادی ایران	فصلنامه حساب‌های اقتصادی ایران	گزارش ارزهای عمده، نرخ‌های بهره، قيمت طلا و نفت
اخبار اقتصادی روز